تحقیق فراهنجاری های زبانی شعر احمد شاملو

تحقیق پایان نامه بررسی فراهنجاری های زبانی شعر شاعر معاصر شاملو

پروژه حاضر با عنوان بررسی فراهنجاری های زبانی شعر شاملو کوششی است جهت شناساندن سبک فردی شعر شاملو به لحاظ معیارهای زبانشناختی. یافته های این پژوهش از طریق بررسی منتخب اشعار شاملو در کلیه مجموعه آثارش بدست آمده است. در این پژوهش این نکته را دریافتیم که راز زیبایی و زبان نسبتا منحصر به فرد شعر شاملو در فراهنجاری های زبانی خاصی است که او در اشعارش از آنها بهره برده است؛ فراهنجاری هایی از نوع واژگانی، صرفی، نحوی ،معنایی و کهن گرایی. با بررسی آین فراهنجاری ها در منتخب اشعار شاملو پی بردیم که برجسته ترین فراهنجاری بکار رفته در اشعار، فراهنجاری زمانی یا همان کهن گرایی است، که شاملو بطرز مبالغه آمیزی در اشعارش از آن بهره برده بطوری که زبان شعرش را نسبتا یکدست آرکائیک کرده است.

شاملو با بهره گیری از این قبیل شگردها نه تنها به زیبایی، صلابت، فصاحت و بلاغت اشعارش افزوده بلکه کاربرد فراهنجاری هایی از این دست توسط او به آفرینش سبکی منحصر به فرد با عنوان شعر سپید انجامیده است.

اگر چه در زبان فارسی حذف عناصر جمله بسیار اتفاق افتاده تا جایی که حتی جمله های دارای عناصر حذف شده را نیز می توان در زمره جمله های هنجار به حساب آورد، با این حال در بسیاری از موارد شاملو در شعرش از این حد مجاز حذف نیز فراتر رفته و از این طریق زبان شعرش را فراهنجار ساخته است:

خود اگر چه درد رستن و ریشه کردن با من است و هراس بی بند و باری (با من است)

شبانه، آیدا، درخت و خنجر و خاطره، ص 185

این جمله اگر بصورت هنجار بیایدبا من استاول به قریبه لفظی حذف شده و در آخر می آید. این موضوع تقریباً در کلیه نمونه ها مصداق دارد.

گشتم میان کوچه ی مردم

(در حالی که) این بانگ با لب ام شرر افشان (بود)

بر سنگ فرش، باغ آینه، ص 91

هرگز نبوده (است) قلب من

پیشگفتار

ادبیات به اقتضای ماهیت خود که دربارﮤ زندگی و پیچیدگی وجوه گوناگون آن است، از سرشتی پذیرنده برخوردار است و این قابلیت را دارد که از دیدگاه علوم دیگر مورد بررسی قرار گیرد. سالهاست که شیوه هایی در نقد ادبی متداول شده اند که اصول و روشهای آنها از علوم نشأت می گیرد؛ از قبیل نقد فلسفی، نقد روانکاوانه، نقد تاریخ مبنایانه، نقد ساختار گرایانه، نقد مارکسیستی، نقد صور نوعی، نقد جامعه شناسانه، نقد نشانه شناسانه، و... . با این حساب زبانشناسی را نباید یک استثنا تلقی کرد. از آنجا که زبانشناسی مطالعه ی علمی زبان یعنی تار و پود بوجود آورندﮤ ادبیات است، قاعدتاً می تواند با نقد ادبی پیوند داشته باشد.

پیشرفت سریع دانش زبانشناسی در قرن حاظر به فراهم آوردن امکاناتی جدید برای مطالعه ی زبان و ادبیات انجامیده است. حاصل پژوهش هایی از این دست در زمینه ی زبان به شکل مجموعه ای از دستورهای ساختاری در اختیار ما است، و اگرچه استفاده از امکانات ساختگرایی در زمینه ی ادبیات و بررسی ویژگی های آن گامهای نخستین راه را می پیماید، بازده آن حتی امروز نیز چشمگیر است.

پیشگامان استفاده از زبانشناسی در ادبیات و پیروان آن سعی داشته و دارند که برای ادبیات بطور اعم و هر یک از گونه های ادبی بطور اخص توجیهی زبانشناختی بیابند و توصیفی علمی از هر فن ادبی به دست دهند، زیرا چنین می نماید که استفاده از فنون پراکنده ای چون عروض و قافیه، بدیع، معانی و بیان در مطالعات ادبی سنتی در چهارچوب مبنایی نظری قابل توجیه نباشد.

مجموعه ی حاضر با این امید نوشته شده است که دانشجویان و علاقه مندان به زبانشناسی بتوانند تصویری کم و بیش روشن از کاربرد زبانشناسی در ادبیات بدست آورند. اما پنداری خطاست اگر تصور کنیم صرف آشنایی با مباحث زبانشناسی می تواند مجوزی برای بررسی ادبیات باشد.

از آنچه گفته شد می توان چنین نتیجه گرفت که زبانشناسان مایل به تجزیه و تحلیل متون ادبی از دیدگاه زبانشناسی، باید پیش از کار، شناخت کافی از ادبیات داشته باشند؛ و به همین ترتیب، منتقدان ادبی که قصد نقد متون ادبی با شیوﮤ نقد زبانشناسانه را دارند، باید نخست با آن مباحثی از زبانشناسی که به این زمینه مربوط می شود آشنا باشند.

زبان با تمام شگردهای شاعرانه ای که آن را به چشم خواننده بیگانه و خلاف عادت می سازد، در خدمت بیان عاطفه و حادثهٴ ذهنی انگیخته از آن است. اما زبان خاص شعر نه تنها بیگانه نمایی خاص خود را در پرتو عاطفه ی آمیخته با معنی یا معنی گرایی حادثه انگیز به دست می آورد، بلکه در عین حال کلید های گشودن طلسم گنج عاطفه و معانی پنهان و رمز زیبایی ها و ظرافت های شعر را در خود نهفته دارد. عناصر آشنایی زدایی از زبان که هم می تواند با کاهش و هم افزایش عناصری از زبان و بر زبان صورت گیرد، متعدد است. اما برجسته ترین آنها را می توان به مقوله های موسیقی، بیان و بلاغت، صرف و نحو و واژگان زبان و مطالب فرعی مربوط به هر یک از آنها محدود کرد. زبان از این نظرگاه گسترده که به آن بنگریم، چنان که اشاره کردیم، از دیدگاه نظریه پردازان جدید، مهم ترین عنصر شعر است. شکلوفسکی، که شعر را رستاخیز کلمه ها خوانده است، زبان شعر را از همین چشم انداز گسترده دیده است و به همین سبب تعریف او می تواند دربرگیرندﮤ تعریف های متعدد دیگری که بر اساس توجه و تاکید بر یکی از این ابعاد گستردﮤ زبان، صورت گرفته است، نیز باشد: (( اگر بپذیریم که مرز شعر و نا شعر ، همین رستاخیز کلمه هاست، یعنی تمایز و تشخیص بخشیدن به واژه های زبان، آنگاه به این نتیجه خواهیم رسید که چون رستاخیز کلمه ها یا صورت تشخیص یافتن آنها در زبان می تواند هم علل و هم صور متعدد داشته باشد، کسی که در تعریف شعر، وزن و قافیه را اساس قرار می دهد، درک او از قیامت کلمه ها، و تمایز زبان شعر از زبان مبتذل و اتوماتیکی، در حد وجود وزن و قافیه و یا عدم آنهاست، آنکه فراتر از این می رود و شعر را کاربرد مجازی زبان تعریف می کند، او نیز تمایز با قیامت کلمات را در جابجا شدن مورد استعمال آنها می داند...)).

به هر حال هر تعریفی که از شعر تا کنون به دست داده شده است براساس مصادیق موجود بوده است. و این مصادیق همواره رو به تغییر و تبدیل و تحول پذیر بوده است. نظریه های جدید تکمیل و توسعه ی نظریه های قدیم براساس دگرگونی و غلبه ی نوعی خاص از مصادیق، یا پیدا شدن مصداق های تازه به علت تغییر وضع هستی انسان در جهان بوده است. زبان عاطفه در شعر، اگر در مفهومی گسترده آن را در نظر آوریم، مهم ترین عنصر مشترک و پایدار شعر در طول قرن ها هم در حوزﮤ مصادیق و هم در حوزﮤ نظریه های متنوع است.

پژوهش حاضر با نام بررسی فراهنجاری های زبانی در شعر احمد شاملو به عنوان پایان نامه ی کارشناسی ارشد، طرحی بین رشته ای محسوب شده و مانند پلی بین زبانشناسی به لحاظ علمی از یک سو، و ادبیات فارسی به لحاظ ادبی از سوی دیگر، ارتباط برقرار می کند.

فهرست مطالب پروژه دانلودی

پیشگفتار

مباحث نظری

مقدمه

ساختگرایی

زبان و نشانه

زبان و گفتار

نشانه زبانی

رابطه

همزمانی و درزمانی

نقش های زبان

نقش های زبان از دیدگاه یاکوبسن

نقش عاطفی

نقش ترغیبی

نقش ارجاعی

نقش فرازبانی

نقش همدلی

نقش ادبی

اشکالات تقسیم بندی یاکوبسن

اشکالات تقسیم بندی مارتینه

اشکالات تقسیم بندی هلیدی

نقش زیبایی آفرینی یا ادبی

نقش های زبان هنجار

نقش های زبان فراهنجار

برجسته سازی ادبی

فراهنجاری

فراهنجاری واژگانی

فراهنجاری نحوی

فراهنجاری نوشتاری

فراهنجاری معنایی

فراهنجاری گویشی

فراهنجاری سبکی

فراهنجاری زمانی (کهن گرایی)

قاعده افزایی

پیشینه

مقدمه

مطالعات زبانشناختی ادبیات در غرب

مطالعات زبانشناختی ادبیات در ایران

فراهنجاری های زبانی شعر شاملو

مقدمه

فراهنجاری زمانی یا کهن گرایی

کهن گرایی صرفی

بکار بردن پسوند جمع ساز گان

بکار بردن پسوند جمع ساز ان

کهن گرایی نحوی

کاربرد را به جای به ، با ، و برای

رعایت ی شرط در جملات شرطی

افزودن پیشوند ب در آغاز فعل برای تأکید

بکار بردن همی به جای می

افزودن ا در آخر اسم یا اسم مصدر برای تعظیم، تفخیم و تعجب

کهن گرایی واژگانی

فعل های کهن

فعل های ساده

فعل های پیشوندی

فعل های مرکب

عبارت های فعلی

اسم های کهن

صفت های کهن

قیدهای کهن

قیود یا ادوات شک وتردید

قیود یا ادوات تشبیه

قیود و حروف ربط مرکب

حرف اضافه های کهن

ضمایر کهن

ضمایر شخصی

ضمایر انعکاسی

ضمایر اشاره

کهن گرایی معنایی

فراهنجاری واژگانی

واژگان جدید

ترکیبات ابداعی

اسم + اسم

اسم + صفت

صفت + اسم

اسم + پسوند

پیشوند + اسم

پیشوند + صفت

اسم + بن فعل

صفت + بن فعل

حرف اضافه + بن فعل

واژگانی ابداعی

عبارت های ابداعی

فعل های جدید

فراهنجاری نحوی

جابجایی نهاد

جابجایی فعل و عبارتهای فعلی

جابجایی قید

جابجایی ضمایر منفصل و متصل

جابجایی سایر عناصر جمله

جابجایی منادا

جابجایی جمله پیرو

ایجاد فاصله میان اجزای عبارت فعلی

حذف عناصر جمله

کاربرد واژگان در نقش های متفاوت

کاربرد اسم به جای صفت

کاربرد صفت به جای صفت

کاربرد صفت به جای اسم

کاربرد اسم به جای قید

استفاده از شناسه فعل به جای فعل

فراهنجاری صرفی

فراهنجاری معنایی

نتیجه گیری