تحقیق شهادت و قضا در علوم فقهی اسلامی

بررسی و مطالعه موضوع شهادت و قضا در علوم فقهی اسلامی

چکیده

موضوع این مقاله شهادت در حقوق ایران و مطالعه تطبیقی آن در فقه های اسلامی می باشد و با توجه به اینکه بینه (شهادت) به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا، نقش مهمی در اثبات دعاوی، در حقوق امروز به خود اختصاص داده، لذا بحث و بررسی پیرامون شرایط صحت و اعتبار بینه (شهادت) را می طلبد. بررسی نصوص و مستندات حقوق دانان، که همگی حاکی از قبول بینه و شهادت به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا می باشد.

در مقاله حاضر خلاصه ای از نظر فقهای اسلامی اعم از سنی و شیعه در خصوص بینه که یک موضوع فقهی در ابواب قضا و شهادت است آورده شده و با مراجعه به منابع معتبر فقهی و جمع آوری نظرات آنان که معروف و مشهور بوده اند و بینه و شهادت که در لسان نبی مکرم اسلام و ائمه طاهرین (علیهم السلام) بدان تصریح شده و با بیان البینه علی المدعیراه قضاوت اسلامی را به جامعه آموخته اند، مورد بحث و تطبیق قرار گرفته است، لذا پس از مراجعه به متون و منابع معتبر، با مطالعه و ترجمه آنها به صورت دسته بندی و به تفکیک از جهات اشخاص، مذاهب و نیز مستندات آنها که اغلب آیات، احادیث و نظرات فقهی می باشد جمع بندی و به رشته تحریر در آمده است.

مقاله در سه گفتار تنظیم شده است: گفتار اول کلیات، گفتار دوم آراء فریقین در خصوص بینه و گفتار سوم به جمع بندی و نتیجه گیری پرداخته است.

مقدمه :

شهادت نه فقط پایه و اساس تاریخ را تشکیل می دهد بلکه اغلب سازمان های اجتماعی مخصوصاً قضایی روی این اصل استوار شده است و به عبارت دیگر شهود و مطلعین چشمان و گوشهای عدالتند.

در همه سیستم های حقوقی شهادت شهود به عنوان یکی از ادله اثبات دعوی همواره مورد استفاده طرفین دعوی، در اثبات ادعاهای آنان بوده است لیکن حدود استفاده و درجه اعتبار آن از کشوری به کشور دیگر متفاوت می باشد.

در ایران باستان به خاطر اهمیتی که برای گفتار افراد قائل بوده اند، شهادت برادر و زن بدون توجه به درجه قرابت قابل استماع بوده است.

ابتدا بایستی گفت، آنچه که مرا بر آن وا داشت، تا این موضوع را به عنوان مقاله خویش انتخاب نمایم، اتکاء پیش از اندازه رویه قضایی، در صدور آراء به استناد شهادت شهود بود، به طوری که در حقوق امروز تمامی دعاوی با شهادت قابل اثبات می باشند و در این خصوص هیچ نوع محدودیتی وجود ندارد، در حالی که تا سال ۱۳۶۱ و قبل از انجام اصلاحات در قانون مدنی، محدوده گواهی دقیقاً مشخص بود.

گواه هنگامی که به ادای شهادت می پردازد، حتی در صورتی که کمال صداقت را داشته باشد، باز هم کمتر پیش می آید که گواهی او خالی از اشتباه و اشکال باشد زیرا ممکن است از بیان مطالبی خود داری نماید که به نظر او بی ارزش می باشد در حالی که در نظر قاضی دارای اهمیت می باشد، یا نتواند واقعه را به طور کامل در ذهن خود نگهدارد به همین دلیل قانون گذار و فقها شرایط بسیار سنگینی را برای ادای شهادت در ماده ۱۳۱۳ قانون مدنی، ماده ۲۳۳ قانون آیین دادرسی مدنی ناظر به ماده ۱۵۵ آیین دادرسی کیفری را مقرر نموده اند. تعداد شهود در حقوق اسلام موضوعیت داشته و صرفنظر از شرایط فردی، که شهود باید از جهت اداء داشته باشند هر یک از موضوعات مذکور در محاکمه بانصاب خاصی از شهود قابل اثبات است و تا قبل از تصویب این قانون، در حقوق ایران، مورد شهادت عددی نبوده بلکه وزنی بوده.